Ammonieten zijn uitgestorven zeedieren die behoren tot de klasse van de koppotigen, net als de huidige inktvissen, octopussen en nautilussen. Ze leefden in de oceanen van de aarde gedurende honderden miljoenen jaren, van het Devoon (ongeveer 400 miljoen jaar geleden) tot het einde van het Krijt, zo’n 66 miljoen jaar geleden. Hun uitsterven viel samen met dat van de dinosauriërs.

Uiterlijk en bouw

Ammonieten zijn vooral bekend vanwege hun opvallende, spiraalvormige schelpen. Deze schelpen bestonden uit een reeks kamers die werden gebruikt voor drijfvermogen. Het dier zelf leefde in de buitenste, grootste kamer. Door gas en vloeistof in de binnenste kamers aan te passen, konden ammonieten stijgen of dalen in het water, vergelijkbaar met een onderzeeër.

De schelpen vertonen vaak prachtige patronen, variërend van eenvoudige spiralen tot complex gegolfde lijnen die de kamers van elkaar scheiden. Deze patronen – zogenaamde suturale lijnen – helpen wetenschappers om verschillende soorten ammonieten van elkaar te onderscheiden.

Leefwijze

Ammonieten waren roofdieren die zich vermoedelijk voedden met kleine vissen, kreeftachtigen en plankton. Ze gebruikten hun tentakels om prooien te vangen. Hoewel ze op inktvissen lijken, denken onderzoekers dat ammonieten een ander gedrag vertoonden door hun stijve schelp.

Fossielen

Ammonieten zijn een van de meest voorkomende fossielen ter wereld. Ze worden gevonden op alle continenten, vaak in kalksteen of kleilagen die ooit zeebodems waren. Door hun snelle evolutie en wijdverspreide verspreiding zijn ammonieten belangrijke gidsfossielen. Paleontologen gebruiken ze om de ouderdom van gesteentelagen te bepalen.

Sommige fossielen zijn prachtig bewaard gebleven met regenboogachtige kleuren of zelfs versteend tot opaal. Ze zijn niet alleen wetenschappelijk waardevol, maar ook geliefd bij verzamelaars en juweliers.

Bekende vindplaatsen wereldwijd

• Engeland – De Jurassic Coast in Zuid-Engeland (bij Lyme Regis en Charmouth) is beroemd om zijn rijke vondsten van ammonieten, vaak gewoon op het strand te vinden.

• Duitsland – In Zuid-Duitsland, rond Holzmaden en Solnhofen, worden spectaculaire ammonieten gevonden in kalksteenlagen.

• Frankrijk – In de Alpen en bij de rivieren in de regio's rond Normandië en de Ardèche kun je ammonieten tegenkomen.

• Marokko – De woestijn in Marokko was ooit een oceaanbodem. Hier worden veel indrukwekkende ammonieten gevonden, vaak met prachtige kristalstructuren.

• Canada en VS – Vooral in de Rocky Mountains en in staten als Montana en South Dakota vind je grote ammonieten, soms zelfs opaalachtig versteend.

Vindplaatsen in Nederland en België

Hoewel ammonieten in Nederland en België zeldzamer zijn, zijn er toch een paar plekken waar je ze kunt vinden of tegenkomen:

• Maastricht en Zuid-Limburg – In de mergelgroeven rond Maastricht (zoals de ENCI-groeve) zijn fossielen uit het Krijt gevonden, waaronder af en toe ammonieten.

• Zwerfstenen in Noord-Nederland – In Drenthe, Friesland en Groningen kun je in keien en zwerfstenen soms afdrukken van fossielen vinden, waaronder ammonieten, meegevoerd door gletsjers uit Scandinavië.

• Ardennen (België) – In sommige kalksteenlagen van de Ardennen zijn mariene fossielen te vinden, waaronder zeldzame ammonieten.

Mag je zomaar ammonieten zoeken?

In veel landen mag je fossielen zoeken voor eigen gebruik, zolang je respect hebt voor natuur en wetgeving. Maar:

• In natuurgebieden of beschermde vindplaatsen is zoeken vaak verboden zonder vergunning.

• Fossielen uit groeves zijn soms eigendom van de groeve of het museum.

• Neem alleen losse stukken mee, niet hakken in gesteente zonder toestemming.

Controleer dus altijd de lokale regels of ga mee met een georganiseerde excursie van een fossielenvereniging of natuurhistorisch museum.

 

Wist je dat?

• De naam "ammoniet" is afgeleid van de Egyptische god Ammon, die vaak werd afgebeeld met ramshorens die lijken op de schelpvorm.

• Ammonieten konden variëren van slechts een paar centimeter tot wel twee meter in doorsnede!

• Ze leefden samen met dinosauriërs, maar zijn zelf géén dinosauriërs.